Sağlık Okuryazarlığı Nedir?

Sağlık okuryazarlığı; kişilerin sağlıkla ilgili bilgilere ulaşması, bu bilgileri anlaması ve sağlıkla ilgili kararlarında kullanabilmesi için gerekli olan zihinsel ve sosyal beceriler olarak ifade edilmediktedir.¹

Bu kavram, hem sağlığın hem de okuryazarlığın günlük yaşam için kritik kaynaklar olduğu fikrine dayanmaktadır. Okuryazarlık düzeyimiz, sadece sağlık bilgilerine göre hareket etme değil, aynı zamanda birey, aile ve toplum olarak sağlığımızı daha fazla kontrol altına alma yeteneğimizi doğrudan etkiler.²

Sağlık okuryazarlığı ile okuryazarlık arasındaki farka baktığımızda; okuryazarlık kavramı geleneksel olarak kişinin okuma ve yazma becerisi olarak tanımlanmaktadır, fakat okuryazar olmak, sağlık okuryazarı da olmak anlamına gelmez. Sağlık okuryazarlığı bazı ek beceriler gerektirir. Örneğin; sağlıkla ilgili yeterli sayıda kelime bilmek, çeşitli bağlamlardan sağlık bilgilerini bulmak, değerlendirmek ve uyumlu şekilde kullanmak gibi yeteneklerin olması gerekir.^2,3

Sağlık Okuryazarlığı neleri kapsar?

• Sağlık için yerine getirilmesi gereken kuralları uygulama,
• Tıbbi eğitim broşürlerini, reçete edilen ilaçlarla ilgili talimatları ve doktorların açıklamalarını anlayabilme,
• Hastanelerdeki onam formlarını değerlendirme ve karmaşık sağlık sistemlerinin üstesinden gelebilme,
• Kişinin hem kendi hem de toplum sağlığını iyileştirmek amacıyla doğru bilgi ve hizmete ulaşma ile bu bilgi ve hizmeti kullanabilme yeteneğini içerir.

Sağlık okuryazarlığı neden önemli?

Sağlık okuryazarlığının önemli olmadığını, sonuçta sağlığımız için kararları doktorumuzun verdiğini düşünebilirsiniz. Ancak gerçek şu ki, sağlıkla ilgili kararlar verilirken doktorunuzla iş birliği içerisinde olmanız gerekir. Eğer bunun için gerekli bilgilere sahip değilseniz, bu iş birliğini gerçekleştirmek mümkün olmayabilir.⁵

Sağlık okuryazarlığı becerileri, hastaların mantıklı sağlık hizmetleri seçimleri yaparak, doktorlarla iletişimlerini geliştirerek ve tıbbi bir ortamda kendilerini savunmaları için ihtiyaç duydukları bilgileri vererek hastaların kendi iyilik hallerini kontrol etmelerini sağlar.⁵

Bunlarla birlikte, kaynakların doğru kullanılması ve sağlık hizmetlerinde kalite koşullarının şekillenmesini sağlayarak, kişilerin kendi ve toplum sağlığı üzerindeki yetkinliğini güçlendirir. Çünkü kaliteli bir sağlık hizmeti alabilmek için öncelikle hastaların şikayetlerini ve semptomlarını doğru bir şekilde anlamaları ve ifade etmeleri gerekir. Bu nedenle yetersiz sağlık okuryazarlığı insanların sağlığı başta olmak üzere, sosyal ve kültürel gelişimini de olumsuz etkiler.⁴

Yapılan birçok çalışmada, sağlık okuryazarlığının önemi konusunda çarpıcı sonuçlar elde edilmiştir. Bunların bazıları;

• Sağlık okuryazarlığı düşük olan kişilerin, yüksek sağlık okuryazarlığına sahip yetişkinlere kıyasla grip aşısı olma, tıbbi etiketleri ve talimatları anlama ihtimali daha düşükken; yanlış ilaç kullanma olasılığı daha yüksektir.⁶

• Sınırlı sağlık okuryazarlığına sahip bireyler, daha kötü sağlık durumuna sahip olabilirler ve koruyucu sağlık hizmetlerini kullanma olasılıkları daha düşüktür.⁶

• Düşük sağlık okuryazarlığına sahip bireylerin hastaneye yatırılma ve kötü hastalık sonuçları ile karşılaşma olasılığı daha yüksektir.⁶

• Sınırlı sağlık okuryazarlığı olan hastaların hastanede yatarak tedavi görme harcamaları daha yüksektir.⁶

• Düşük sağlık okuryazarlığı, bazı hastalıkların tedavisini de birçok açıdan etkilemektedir. Örneğin, kişinin kanser tarama bilgileri eksikse kanser ancak ilerleyen aşamalarda teşhis edilebilir. Tedavi seçenekleri tam olarak anlaşılmayabilir; bu nedenle, bazı hastalar ihtiyaçlarını en iyi karşılayan tedavileri alamayabilirler.⁶

• Hastane onam belgeleri sağlık okuryazarlığı yetersiz kişiler için çok karmaşık olabilir ve sonuç olarak hastalar müdahaleleri kabul etme veya reddetme konusunda yanlış kararlar verebilir.⁶

• Sınırlı sağlık okuryazarlığı yetersiz fiziksel aktivite, yetersiz sebze- meyve tüketimi ve tütün kullanımı gibi olumsuz sağlık davranışlara neden olabilir.⁷

• Yetersiz sağlık okuryazarlığı olan annelerin bebeklerini 2 aydan daha kısa süre emzirme ihtimalleri yüksek; uygun besinlerle uygun miktarda besleme ihtimalleri ise düşüktür.⁷

• Sınırlı sağlık okuryazarlığı olan bireylerin hipertansiyon, obezite, diyabet, astım gibi kronik hastalıklarını yönetmekte, verilen tedaviyi anlamak ve uygulamakta zorlandıkları görülmektedir.⁷

Bunlara benzer daha birçok örnek verilebilir. Genel olarak sağlık okuryazarlığının yetersiz olması;⁴

• Daha sağlıksız yaşama,

• Kronik hastalıklarla ilgili yetersiz bilgiye,

• Sağlık taramaları, aşılamalar, egzersiz programları gibi koruyucu sağlık hizmetlerinin kullanımında sorunlar yaşanmasına,

• Bir hastalığa karşı uygulanan ilaç tedavisi ve düzenli kontrollere uyumsuzluğa,

• İlaç kullanılırken hataların artmasına,

• Hastaneye yatışların artmasına neden olabilir.