Koruyucu Sağlık Nedir?

Koruyucu sağlık; bir hastalığı önlemek, herhangi bir sağlık sorunun erken teşhisini sağlamak ve hastalığın ilerlemesini durdurmak ya da yavaşlatmak için yapılan eylemlerin tümünü kapsar. Bu eylemler, günlük hayatımızdaki alışkanlıklarımızdan sağlık kuruluşlarında verilen koruyucu hizmetlere kadar birçok farklı konuyu içerir. Günümüzde koruyucu sağlık yaklaşımları üç ana başlıkta incelenebilir;^1,2

• Birincil (Primer) Koruma:

  Bir hastalığın sağlık üzerinde etkileri ortaya çıkmadan önce müdahale edilmesi amaçlanır. Örneğin hastalıklara karşı yapılan aşılamalar, yetersiz beslenme ya da tütün kullanımı gibi riskli davranışların değiştirilmesi ve bir hastalık ya da sağlık durumu ile ilişkili bir maddenin yasaklanması gibi durumlar birincil koruma arasında yer alır.¹

• İkincil (Sekonder) Koruma:

  Hastalıkları en erken zamanda belirlemek için yapılan uygulamaları kapsar. Örneğin semptomlar başlamadan önce yapılan mamografi ya da düzenli tansiyon ölçümleri ikincil basamak önlemleridir.¹

• Üçüncül (Tersiyer) Koruma:

  Bir hastalığın teşhisinden sonra onu yavaşlatmak veya durdurmak amaçlanır. Örneğin, kemoterapi, rehabilitasyon ve komplikasyon taraması gibi uygulamaların kullanılması da üçüncül koruma yöntemlerindendir.¹

Koruyucu Sağlık Hizmetleri Nelerdir?

Koruyucu sağlık hizmetleri, temel olarak bir hastalığın ortaya çıkmasını engellemeyi hedefler. Bununla birlikte, bireye ve topluma sağlıklı bir yaşam sunarak, hayat standartlarını geliştirmeyi sağlar. Bu hizmetler, hem kişilerin direkt olarak sağlığını korur hem de çevreye yönelik koruma faaliyetleriyle sağlıklı yaşamı olumsuz etkileyebilecek durumların önüne geçer. Kişi ve çevre için verilen hizmetler kendi aralarında da birçok gruba ayrılır;^3,4

Kişiye yönelik koruyucu çalışmalar arasında;⁴

• Bağışıklama

• İlaçla koruma

• Erken tanı

• Yeterli ve dengeli beslenme

• Aile planlaması

• Sağlık eğitimi

• Kişisel hijyen

• Anne-çocuk sağlığı

• İlaç ve tıbbi cihaza erişim yer alır.

Çevreye yönelik koruyucu hizmetler arasında ise;⁴

• Yeterli ve temiz içme suyuna ulaşımın sağlanması

• Atıkların zararsız hale getirilmesi

• Besin ve konut hijyeni

• Hava kirliliği ve gürültüye karşı savaş

• Vektör kontrolü

• Radyasyonla mücadele bulunur.

Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, ülkemizde birinci basamak sağlık kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Birinci basamak sağlık kuruluşları ise aile hekimleri (koruyucu hekimler), ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ile verem savaş dispanserleri gibi kuruluşlardır.³

Sağlık Okuryazarlığı ve koruyucu sağlık arasında bir bağlantı var mıdır?

Sağlık okuryazarlığı, koruyucu sağlık hizmetleri için tamamlayıcıdır. Düşük düzeydeki sağlık okuryazarlığı, kişilerin koruyucu sağlık hizmetlerini yeteri kadar kullanmamasına, semptomların görüldüğü dönemde tedavi seçeneklerini değerlendirmede geç kalmasına, sağlık durumunu anlamakta yetersiz kalmasına, öz bakımlarını yeterince yapamamasına, yüksek sağlık harcamalarına ve en önemlisi ölüm oranlarında artışa neden olmaktadır.⁴